Het eerste hotel met zicht op het kanaal opende zijn deuren op 1 mei in het gebouw van de voormalige brouwerij Belle-Vue. Op het terrein waar vroeger bier werd gebrouwen komt binnenkort ook een ruimte voor een hotelopleiding. Reden voor een korte verkenningstocht langs de voormalige Brusselse brouwerijen in de centrale wijken van Brussel aan het kanaal, zoals Wielemans-Ceuppens dat nu het Wiels geworden is, Cantillon dat nog steeds actief is en Vandenheuvel dat wordt gerenoveerd.
***
2013-05-16 - Eind 19e, begin 20e eeuw waren er tientallen brouwerijen in Brussel. Op het platteland werd het bier meteen na het brouwen gedronken omdat het niet kon worden bewaard, maar in de hoofdstad maakte de brouwers een bier met een lange bewaringsperiode. Veel kelders van privéwoningen en van openbare plaatsen (ziekenhuizen, Justitiepaleis) werden verhuurd om vaten op te slaan. En overal gingen estaminets open: er werden er meer dan achtduizend geteld in 1885. Kortom, Brussel rook naar bier!
Wat is er overgebleven van deze erfenis aan het begin van de 21e eeuw? Relatief weinig. De typische geur van het brouwen al zeker niet. Straatnamen daarentegen wel: Brouwerijstraat, Brouwersstraat, Hopstraat, Giststraat, Kuipstraat … En gelukkig enkele opmerkelijke industriële gebouwen, die getuigen van deze mooie periode. Een paar daarvan staan in de centrale wijken langs het kanaal. Behalve het Belle-Vue, een hotelproject vlakbij de Ninoofsepoort, zie je nog andere grote namen uit de Belgische brouwerijsector op de Brussels gevels: Wielemans-Ceuppens (Wiels) in Vorst; Vandenheuvel vlakbij het Weststation; Atlas in Anderlecht; en natuurlijk Cantillon, nog altijd actief, niet ver van het Zuidstation.
Nieuwe toekomst voor Vandenheuvel
Het gebouw van Vandenheuvel ligt vlakbij het communicatieknooppunt van het Weststation en is net het voorwerp gewest van een vastgoedtransactie. Een van de eigenaars van het complex heeft het eigendom verworven van het volledige emblematische hoekgebouw, waar het administratieve gedeelte van de brouwerij was gevestigd.
De nieuwe eigenaar zal de gevel renoveren, woningen inrichten op de verdiepingen en winkels op het gelijkvloers. Dat zal waarschijnlijk enkele jaren duren. Maar het lijkt erop dat deze locatie eindelijk nieuw leven is ingeblazen, ook al zijn de gebouwen waar het brouwen en bottelen plaatsvond al lang verdwenen.
De transformatie van Wielemans-Ceuppens in Wiels
Een andere brouwerij die is ontsnapt aan de afbraak, of toch minstens gedeeltelijk, is Wielemans-Ceuppens, dat aan de spoorweg en beneden aan het park van Vorst ligt. De brouwerij is ontworpen door de modernistische architect Adrien Blomme en de geslaagde renovatie zet die typische architectuur van de jaren dertig in de schijnwerpers. Het gebouw werd gekocht door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en vervolgens omgebouwd tot een centrum voor hedendaagse kunst, het Wiels.
Het was een redding op het laatste moment, want de vorige koper van het gebouw was al begonnen met de ontmanteling en de verkoop van de bierkuipen. Drie ervan konden gelukkig worden gered en het rode koper verleent een uniek cachet aan de entreehal van het Wiels.
Nieuwe bestemming voor Atlas
Aan de kant van Anderlecht markeert de naam van Brouwerij Atlas in witte steen in een rode bakstenen muur de Vrije Onderzoeksstraat, niet ver van het begin van de Wayezstraat en het kanaal. Een groot gedeelte van het gebouw is bewaard gebleven. Daar is een opslagplaats van de Emmaüs-gemeenschap. En tussen de Vrije Onderzoeksplaats en de Scheutveldstraat wordt een woningproject ontwikkeld.
Er waren veel brouwerijen actief in de meer industriële wijken in de buurt van het kanaal, ideaal gelegen ten opzichte van de waterweg die werd gebruikt voor het transport van de goederen. Vooral in Anderlecht. Brouwerij-Mouterij Bavaro Belge lag pal aan het kanaal, op de Fernand Demetskaai. Praktisch daartegenover, niet ver van de Bergensesteenweg, ligt nog steeds de Brouwerijlaan, waar vroeger Brouwerij Impérial was gevestigd. En twee straten verder is Brouwerij Cantillon nog steeds actief.
Cantillon waakt over de traditie
Deze kleine brouwerij, waar ook het Geuzemuseum is gevestigd, is een beetje een bewaker van tradities, ook al test men er graag nieuwe ontwikkelingen.
De lambiek wordt er nog steeds vervaardigd zoals van oudsher, zonder toevoeging van gist. Het basisproduct gist in de houten vaten en de vruchtenbieren (kriekbier, frambozenbier …) worden gemaakt met echt fruit en niet met siroop. Twee keer per jaar staat het brouwproces bij Cantillon open voor bezoekers. En het museum kan het hele jaar door worden bezocht.
Iets verder van het kanaal, maar nog steeds in Anderlecht, ligt de voormalige Brouwerij Moeremans, aan de Bergensesteenweg, in de buurt van het Astridpark.
Hoewel de meeste brouwerijen vandaag in Brussel verdwenen zijn, is er ook een nieuwe brouwerij gekomen in Molenbeek. De Zenne Brouwerij heeft zijn intrek genomen op de Gentsesteenweg. Twee jonge brouwers knopen er aan bij de traditie van de niet-gefilterde ambachtelijke bieren. Ze startten hun activiteiten in de rand van Brussel, maar ze keerden graag terug naar de stad, zodra ze een geschikte locatie hadden gevonden.
Bier onder het Europees Parlement
Ook in de minder centrale wijken van Brussel waren er uiteraard brouwerijen, die vandaag de dag vergeten zijn. Wie weet er bijvoorbeeld nog dat op de huidige plaats van het enorme gebouw van het Europese Parlement tot 1887 de Leopold Brouwerij stond? De brouwerijen van Elsene lagen tussen de vijvers en de Vleurgatsesteenweg. Er blijven alleen nog enkele huizen van de brouwerij over in de Lannoystraat, herkenbaar op de kleine plaat op een van de huizen.
Bijzondere herbestemmingen
Maar ook in deze wijken die verder van het kanaal gelegen zijn, zien we enkele bijzondere nieuwe bestemmingen van de brouwerijen. In Brouwerij Aerts in Sint-Joost heeft bijvoorbeeld Théâtre Le Public een onderdak gevonden. Er zijn nog oude gedeelten van de brouwerij bewaard gebleven, zowel aan de Braemtstraat als aan de achterkant, in de Tweetorenstraat. En in de buurgemeente Schaarbeek bestaat nog een ander overblijfsel van de Brusselse biergeschiedenis: een gebouw van Brouwerij Le Phare, waar woningen in ondergebracht zijn.
Ten opzichte van het roemruchte brouwersverleden van Brussel is het huidige productievolume van bier uiteraard verwaarloosbaar. De tijden zijn veranderd, bedrijven zijn gefuseerd om te overleven en hebben de stad moeten verlaten om meer ruimte te vinden. Maar ook al is de kwantiteit verdwenen, dan nog blijft er voldoende kwaliteit over, dankzij de twee ambachtelijke bedrijfjes: Brouwerij Cantillon en Brouwerij Zenne.
Jean-Pierre BORLOO
